www.everlund.fora.pl

Sepiky

Zaliczenie - historia medycyny

1. Osiągnięcia „ojca historii medycyny polskiej” – Ludwika Gąsiorowskiego.

Ludwik Gąsiorowski (1807-1863) – ojciec historii medycyny polskiej, w latach 1839-1855 opracował i wydał Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce od czasów najdawniejszych aż do czasów najnowszych

2. Źródła pisane starożytnego Egiptu zawierające treści medyczne.
Papirus Ebersa:
z około 1550 r. p.n.Chr., ale jego fragmenty są odpisem z o wiele starszych źródeł
odkupiony przez Georga Ebersa w 1873 r.
zwój długości 20.23 m
108 rozdziałów
informacje z zakresu chorób wewnętrznych, chirurgii, stosowania minerałów i licznych roślin leczniczych
Podaje około 500 różnorakich środków leczniczych
Bardzo wiele terminów medycznych

Papirus Smitha:
znaleziony w r. 1862 w grobowcu koło Teb przez Edwina Smitha
pochodzi z r. 1555 p.n.Chr.
długość prawie 5 m
zawiera odpisy znacznie wcześniejszych informacji, m.in. 48 opisów chorób, sposoby nastawiania i unieruchomienia złamań, zwalczanie infekcji i gorączki
wśród opisanych przypadków 27 można zakwalifikować jako uszkodzenia neurologiczne
już wtedy wiedziano, że uszkodzenie głowy może spowodować paraliż lub niemożliwość mówienia
jest w nim też wzmianka o obserwacji akcji serca i liczeniu tętna

Papirus berliński:
pochodzi z r. 1350 p.n.Chr.
znaleziony w Sakkarze przez Heinricha Brugscha
liczy 279 wierszy i zawiera 80 przepisów gotowych recept

Papirus z Kahun:
z r. 2250 p.n.e.
jest podręcznikiem ginekologii
opisano w nim:
miesiączkowanie, jego zaburzenia
występowanie guzów, stanów zapalnych narządów rodnych i sutków
podpowiadano jak postępować w wypadku poprzecznego ułożenia płodu
podawano jak wykonać narzędzia potrzebne przy porodzie
opisano test na określanie płci dziecka, które ma urodzić kobieta: należy codziennie oddawać mocz na dwa woreczki - jeden zawierający ziarna pszenicy, drugi - jęczmienia. Jeżeli najpierw zacznie kiełkować pszenica, to urodzi się chłopczyk; jeżeli jęczmień, to dziewczynka. Prawdziwość tego testu potwierdził w 1939 r. dr J. Manger - w 96 % dawał on wynik pozytywny

3. Profilaktyka jaka obowiązywała w starożytnym Egipcie i ich znaczenie dla zdrowotności
starożytnych Egipcjan.
Profilaktyka:
Starożytni mieszkańcy Egiptu uważali powszechnie, że choroba może przyjść za sprawą nieprawidłowego jedzenia
Były tzw. potrawy "nieczyste" (m .in. wieprzowina i bób). Ale zazwyczaj jedzono chleb, dużo jarzyn i owoców i ryb
Ogromną wagę przywiązywano również do higieny osobistej:
Egipcjanin kąpał się raz dziennie
codzienne zmieniał ubranie
mył ręce przed każdym posiłkiem
dużo pościł
obrzezanie - oprócz religijnego miało charakter higieniczny
Obowiązywał zakaz wychodzenia z domu po zmroku w pierwszych tygodniach po wylewie Nilu
Sposoby magiczne: najczęściej noszono amulety, wśród nich bardzo popularne były święte skarabeusze, tzw. krzyże Egiptu oraz węzły Izydy

4. Pojęcie medycyny supranaturalnej i taumaturgicznej na przykładzie medycyny Mezopotamii.
W medycynie Mezopotamii, zwanej medycyną babilońską, spotykamy wiele elementów charakterystycznych dla medycyny ludów pierwotnych.

 Podobnie jak u nich medycyna ma charakter empiryczno-supranaturalistyczny
 Jest to medycyna sakralna, oparta na poglądach religijnych, że życie, zdrowie i choroba zależy od sił nadprzyrodzonych, bogów i demonów, a także od układu gwiazd czyli z dużą domieszką astrologii
 W ciele ludzkim najważniejsza jest krew, co znalazło swój wyraz w micie o stworzeniu człowieka; jednemu z bogów odcięto głowę i z mieszaniny krwi boskiej i ziemi postał człowiek
 O przywrócenie zdrowia w razie choroby modlono się do boga MARDUKA

MEDYCYNA TAUMATURGICZNA - początkowo nie różniła się od medycyny ludowej - połączenie magii i empirii, stopniowo w miarę wzbogacania doświadczenia i wyodrębniania się kapłanów specjalizujących się w niesieniu pomocy chorym, pierwiastek irracjonalny odgrywał coraz mniejszą rolę i niekiedy był jedynie uzupełnieniem
udoskonalonego, wypracowanego doświadczeniem pokoleń postępowania.

5. Zasługi Galena i konsekwencje jego badań w dziedzinie anatomii dla rozwoju medycyny.
- szereg prac nt. anatomii opartych o badania prowadzone na sekcjach zwłok zwierzęcych i wiwisekcjach;
- obserwacje u. nerwowego - ostatecznie utwierdził on pzekonanie o jedności mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów, obalając zarówno twierdzenie o roli mózgu jako narządu gąbczastego do chłodzenia krwi, jak i nieśmiałe próby powiązania nerwów z oponami;
- potrafił określić funkcję rdzenia i u.nerwowego, jako pierwszy okeślił prawo parzystości nerwów;
- dość dokładnie opisał komory serca z zastawkami; opisał automatyzm bijącego serca;
- wprowadził podział na sangwiników, choleryków. melancholików i flegmatyków;
- obalił pogląd jakoby oddech był wynikiem ruchu ciepła, opisał dokładnie mechanizm działania mięśni oddechowych i przepony, przedstawiając także ich unerwienie;
organizm składa się z 4 elementów: woda, ogień, powietrze, ziemia i przekształcają się one w tkanki i 4 ciecze z odpowiednimi jakościami: ciepła i wilgotna krew, zimny i wilgotny śluz, ciepła i sucha żółć, zimna i sucha czarna żółć,
zamiast 3 dusz – jedna, żyjąca we krwi, nosicielka wielu sił (pneuma lub esencja życia); trzy podstawowe siły: ruchoma, ogrzewająca i myślowa (inne to np. przyciągająca, przytrzymująca, oswobadzająca, plastyczna)
cały medyczny system wyłożył w dziele „Methodus medendi” oraz w przewodnikach Ars medica i Ars parva (podstawowy podręcznik lekarzy przez całe średniowiecze);
wyższy rozum jako stwórca wszystkiego, co potwierdza doskonałość budowy wszystkiego – stąd jego popularność w średniowieczu;

Anatomia – opis szkieletu, stawów, więzadeł i mięśni, mięsnie żwaczy i kręgosłupa, oczne, stopy i dłoni, podział tkanek na jednorodne (proste – kości, chrząstki, nerwy, mięsnie) i różnorodne (złożone – wątroba, płuca, serce, śledziona), mózg (wołu)
Fizjologia – wiwisekcja zwierząt (świnie) – rola mięśni szyjnych i międzyżebrowych oraz przepony w mechanizmie oddychania, w tętnicach i żyłach znajduje się krew, mylne wyobrażenie o budowie serca (łączność pomiędzy prawym i lewym)
Patologia – teoria humoralna Hipokratesa z tym, że krazję, dyskrazję i zwarzenie soków przypisywał siłom duchowym (niematerialistyczne tłumaczenie teorii humoralnej), ale przyznawał też rację metodykom (patologia solidarna)
Etiologia – naśladowanie Platona – przyczyna choroby to rozprzężenie pomiędzy ciałem a duszą
Diagnostyka i terapia – zalecał opieranie się na Aforyzmach i Rokowaniach Hipokratesa ale tłumaczył je poglądami Platona; nowe myśli: tzw. skazy chorobowe.

Od śmierci Galena medycyna czasów starożytnych chyliła się ku upadkowi i nie wniosła już nic nowego !!!!!

6. Postać Hipokratesa i jego największe osiągnięcia na polu medycyny.
Hippokrates -dzieła
„O powietrzu, wodach i okolicach”, czynniki zewnętrzne i konstytucjonalne, typy człowieka, cztery soki, przesilenie się choroby, diagnoza: bardzo wnikliwa, całość okoliczności, dokładny wywiad i badanie, znaczna rola rokowania
„Prognosticon” - primum non nocere, podtrzymywanie i pomaganie naturze (minister naturae a nie magister naturae)
Corpus Hippocraticum – 53 pisma zebrane 100 lat po nim „Aforyzmy” - chirurgia, medycyna racjonalno-empiryczna, uwolnienie od mistyki i magii; etyka zawodu lekarza, przysięga

Starożytna Grecja – 460-370 p.n.Ch. – Kos
Problem imienia
Ród Asklepiadów
Podróże
Corpus Hippocraticum
Medycyna racjonalna
Po pierwsze nie szkodzić
Lekarz pomocnikiem natury

pierwsze opisy dotyczące zimna, ciepła słonecznego, światła i ćwiczeń fizycznych jako zabiegów leczniczych
Choroby kręgosłupa – urządzenie do redukcji skoliozy,
Amputacja kończyn, protezy, wady stóp, buty
Leczenie złamań, ran, przetok, hemoroidów
Leczenie dietetyczne, balneoterapia, higiena, dietetyka
humoralna teoria patogenezy chorób
Terminy: rak, diagnosis (rozpoznanie), prognosis (rokowanie), tearapia (leczenie), epidemia
Zapalenie: tumor, rubor, calor, dolor, functio laesa
Facies hippokratica

7. Zasady i znaczenie przysięgi Hipokratesa jako podstawy etycznej wykonywania zawodu lekarskiego.

Przysięgam na Apollona lekarza, na Asklepiosa, Hygieje, i Panaceje oraz na wszystkich bogów i boginie, biorąc ich na świadków, że wedle mej możności i rozeznania będę dochowywał tej przysięgi i tych zobowiązań.
Mistrza mego w tej sztuce będę szanował na równi z rodzicami, będę się dzielił z nim mieniem i na żądanie zaspokajał jego potrzeby: synów jego będę uważał za swoich braci i będę uczył ich swej sztuki, gdyby zapragnęli się w niej kształcić, bez wynagrodzenia i żadnego zobowiązania z ich strony; prawideł, wykładów i całej pozostałej nauki będę udzielał swym synom, synom swego mistrza oraz uczniom, wpisanym i związanym prawem lekarskim, poza tym nikomu innemu.
Będę stosował zabiegi lecznicze wedle mych możności i rozeznania ku pożytkowi chorych, broniąc ich od uszczerbku i krzywdy.
Nikomu, nawet na żądanie, nie dam śmiercionośnej trucizny, ani nikomu nie będę jej doradzał, podobnie też nie dam nigdy niewieście środka poronnego. W czystości i niewinności zachowam życie swoje i sztukę swoją.
Nie będę operował chorych na kamicę, pozostawiając to ludziom zawodowo stosującym ten zabieg.
Do jakiegokolwiek wejdę domu, wejdę doń dla pożytku chorych, nie po to, żeby świadomie wyrządzać krzywdę lub szkodzić w inny sposób, wolny od pożądań zmysłowych tak wobec niewiast jak i mężczyzn, wobec wolnych i niewolników.

Cokolwiek bym podczas leczenia, czy poza nim, z życia ludzkiego ujrzał, czy usłyszał, czego nie należy na zewnątrz rozgłaszać, będę milczał, zachowując to w tajemnicy.
Jeżeli dochowam tej przysięgi, i nie złamię jej, obym osiągnął pomyślność w życiu i pełnieniu tej sztuki, ciesząc się uznaniem ludzi po wszystkie czasy; jeżeli ją przekroczę i złamię, niech mnie los przeciwny dotknie.

Kodeks Etyki Lekarskiej

Przyjmuję z szacunkiem i wdzięcznością dla moich Mistrzów nadany mi tytuł lekarza i w pełni świadomy związanych z nim obowiązków przyrzekam:
obowiązki te sumiennie spełniać;
służyć życiu i zdrowiu ludzkiemu;
według najlepszej mej wiedzy przeciwdziałać cierpieniu i zapobiegać chorobom, a chorym nieść pomoc bez żadnych różnic, takich jak: rasa, religia, narodowość, poglądy polityczne, stan majątkowy i inne, mając na celu wyłącznie ich dobro i okazując im należny szacunek

nie nadużywać ich zaufania i dochować tajemnicy lekarskiej nawet po śmierci chorego;
strzec godności stanu lekarskiego i niczym jej nie splamić, a do kolegów lekarzy odnosić się z należną im życzliwością, nie podważając zaufania do nich, jednak postępując bezstronnie i mając na względzie dobro chorych;
stale poszerzać swą wiedzę lekarską i podawać do wiadomości świata lekarskiego wszystko to, co uda mi się wynaleźć i udoskonalić.
PRZYRZEKAM TO UROCZYŚCIE!

8. Osiągnięcia medycyny starożytnego Rzymu i przyczyny jej upadku u schyłku starożytności.
Patogeneza: dwa rodzaje stanów – napięcie i zmniejszenie porów (status strictus) albo osłabienie i ich rozluźnienie (status laxus) – nie ma potrzeby ustalania dokładnego rozpoznawania i medycynę można uprościć stosując odpowiednie środki na te dwa stany ew. trzeci – status mixtus; uczniowie uprościli jeszcze bardziej doprowadzając do absurdu (6 miesięcy na nauczenie zawodu lekarza);

Zasługa Temisona: po raz pierwszy wprowadzenie rozróżnienia na choroby ostre i przewlekłe

Chirurgia - Soranus z Efezu – szczególnie zasłużony dla położnictwa i ginekologii, od czasów Hipokratesa uczyniono wielkie postępy w tych dziedzinach; poznanie anatomii i fizjologii, udoskonalenie metod zabiegowych, nowe instrumenty, zerwanie z poglądem o wędrówce macicy w organizmie; pielęgnowanie noworodków – prekursor pediatrii

Encyklopedyści:
Korneliusz Celsus (30 r. p.n.Chr – 45 p.Chr.) – traktat w 8 księgach „De medicina libri octo”.
- nie zawiera nowych poglądów, szczegółowy podręcznik, cała wiedza medyczna owych czasów począwszy od źródeł staroindyjskich a skończywszy na Asklepiadesie;
- wielka zasługa – zachowanie dla potomności wiele poglądów, które nie przetrwały w innych pracach; osobiście występuje jako zwolennik „złotego środka” pomiędzy licznymi kierunkami – eklektyzm medyczny – wszystkie środki są tak samo skuteczne jak i nieskuteczne – powrót do poglądów teurgicznych; księgi Celsa tłumaczone na liczne języki; szczególnie ciekawe są księgi chirurgiczne: liczne i dobrze opisane operacje plastyczne oraz podwiązywanie dużych naczyń w czasie zabiegów; guzy piersi, torbiele skórne, przetoki i przepukliny pachwinowe, żylaki odbytu i kończyn, amputacje, kamienie pęcherza moczowego, złamania, choroby oczu;

Pliniusz Starszy – Historia naturalia – 37 ksiąg, 20 tyś. przedmiotów dzieło nieco bezkrytyczne, zawiera ciekawostki, liczne bałamutne poglądy; medycyna: opisy środków leczniczych;

Galen - reformator i kodyfikator medycyny starożytnego świata, jego nauki opanowały medycynę do połowy XVIII wieku!!!

- cały medyczny system wyłożył w dziele „Methodus medendi” oraz w przewodnikach Ars medica i Ars parva (podstawowy podręcznik lekarzy przez całe średniowiecze);

Anatomia – opis szkieletu, stawów, więzadeł i mięśni, mięsnie żwaczy i kręgosłupa, oczne, stopy i dłoni, podział tkanek na jednorodne (proste – kości, chrząstki, nerwy, mięsnie) i różnorodne (złożone – wątroba, płuca, serce, śledziona), mózg (wołu)
Fizjologia – wiwisekcja zwierząt (świnie) – rola mięśni szyjnych i międzyżebrowych oraz przepony w mechanizmie oddychania, w tętnicach i żyłach znajduje się krew, mylne wyobrażenie o budowie serca (łączność pomiędzy prawym i lewym)
Patologia – teoria humoralna Hipokratesa z tym, że krazję, dyskrazję i zwarzenie soków przypisywał siłom duchowym (niematerialistyczne tłumaczenie teorii humoralnej), ale przyznawał też rację metodykom (patologia solidarna)
Etiologia – naśladowanie Platona – przyczyna choroby to rozprzężenie pomiędzy ciałem a duszą
Diagnostyka i terapia – zalecał opieranie się na Aforyzmach i Rokowaniach Hipokratesa ale tłumaczył je poglądami Platona; nowe myśli: tzw. skazy chorobowe.

Upadek medycyny starożytnej
Od śmierci Galena medycyna czasów starożytnych chyliła się ku upadkowi i nie wniosła już nic nowego – prawdopodobnie jako wynik :
upadającej państwowości rzymskiej,
zniszczenie sił wytwórczych, kultury i nauki,
kryzys gospodarczy,
rozprężenie moralne, korupcja, walki między klikami wojsk,
najazdy barbarzyńców

W tym wszystkim swój istotny udział miały epidemie!!!

9. Humoralna teoria patogenezy chorób.
Pogląd, u podstaw którego leżało przekonanie o istnieniu czterech płynów ciała (humorów):
krwi, żółci, śluzu (flegmy) i czarnej żółci, które wypełniają ciało, a ich wzajemne stosunki wpływają na zdrowie i temperament.

 krazja - stan równowagi
 dyskrazja - brak stanu równowagi
 4 płyny ustrojowe: żółć, czarna żółć, śluz, krew
 okres nacieczenia, okres zwarzenia, okres wydzielania
 temperamenty

10. Osiągnięcia okresu średniowiecza dla nauczania medycyny – szkoły medyczne w Montpelier i Salerno oraz uniwersytety – charakterystyka, metody nauczania, pierwszy polski uniwersytet.

Nauczanie obejmowało wszystkie gałęzie medycyny z chirurgią włącznie
- miało charakter praktycznego przygotowania do zawodu lekarskiego
- opierało się głównie na systematycznym zapoznawaniu uczniów z anatomią na podstawie badań zwłok zwierząt i ich wnętrzności, na dokładnej obserwacji chorych, badaniu tętna, oględzinach moczu
- Szkoła przetrwała do 1811 r. (Bonaparte)

 Szkoła w Salerno – (Szkoła Salernitańska – Schola Salernitana)
- szczególna sława od X w. (istniała prawdopodobnie od VII w. lub wcześniej),
- charakter świecki, międzynarodowy 4 języki wykładowe (łacina, greka, arabski, hebrajski), opłaty,
- nauka 9 lat, także kobiety (np. Trotula)
- praktyka w szpitalach, podręczniki medyczne o charakterze literackim – Flos medicinae (Regimen sanitatis)
- powstanie pierwszej farmakopei (Antidotarium),
- na lekarza po raz pierwszy doctor

 Szkoła w Montpellier – Francja – 1137 r.
- początkowo nauczali lekarze arabscy i żydowscy, ale charakter międzynarodowy, ponadwyznaniowy, nauczanie publiczne, egzamin z przygotowanie do studiów
- nauka 5-6 lat, regulaminy szkolne
- oparcie na filozofii Arystotelesa
- koncepcje Hippokratesa
- obie szkoły jako Civitas Hippocratica

 Uniwersytety: powstają na przełomie XII/XIII w. (pierwszy w Bolonii w 1158 r., inne: Oxford, Padwa, Siena, Paryż, Praga, w Krakowie – 1364 r.) wydziały konieczne: teologia, prawo, medycyna, nauki wyzwolone (trivium, quadrivium)

- na prawie papieskim, czasem cesarskim, wspólna organizacja, łacina
- początkowo duchowni, potem świeccy (zakaz leczenia za pieniądze, zakaz leczenia przy pomocy ognia i noża)
- charakter cechowo-korporacyjny, stopnie, opłaty
- dobre zdrowie, dobry ród, dobra postawa, ukończenie atrium
- metoda nauczania - scholastyczna (książka, autorytet), wiedza ułożona według: twierdzenie, dowód, zarzut, odpowiedź na zarzut, wniosek (tzw. summa medicinae)
- Autorytety: Galen, Hipokrates, Awicenna (dzieła „Rokowania”, „Aforyzmy”, „Ars parva, „Kanon”)

11. Scholastyczna metoda nauczania medycyny - jej możliwości i ograniczenia.

Scholastyczna metoda nauczania (książka, autorytet), wiedza ułożona według: twierdzenie, dowód, zarzut, odpowiedź na zarzut, wniosek (tzw. summa medicinae)

Metoda:
Lectio – dokładna lektura jakiegoś dzieła o uznanym autorytecie, np.
Arystotelesa z zakresu logiki, Euklidesa z zakresu geometrii, Awicenny
lub Galena z zakresu medycyny. Rola magistra (mistrza): czuwanie nad
interpretacją.

Disputatio – swobodna dyskusja nad zagadnieniem (quaestio)
wynikającym z przeczytanego tekstu przy zachowaniu rygorów logiki.

Scholastyka obejmowała studiowanie filozofii, prawa kanonicznego i
cywilnego, medycyny i teologii.

Paracelsus krytykował stare teorie Galena i Avicenny, zachęcając wszystkich lekarzy do badań doświadczalnych, do poszukiwania nowych leków, odrzucenia starych dogmatów.

12. Zielniki jako źródła wiedzy medycznej na ziemiach polskich.
Średniowiecze - medycyna klasztorna - rozwój wiedzy o zastosowaniu roślin: zielniki, herbarze (często forma literacka – 6-sylabowe wiersze) – dzieło np. Macer floridus z XI w. oraz ogrody roślin;
ODRODZENIE - uczeni zaczynają zbierać i konserwować rośliny tj. zakładać zielniki (herbaria) oraz przeprowadzać próby systematyki roślin;
W pierwszych wiekach historii zielników na naszych ziemiach tworzeniem zielników zajmowali się głównie lekarze i szlachcianki.

13. Postać Paracelsusa i jego osiągnięcia dla rozwoju medycyny.
Paracelsus - PREKURSOR ODDANIA CHEMII NA USUŁUGI MEDYCYNY, JATROCHEMIA;
- syn lekarza i alchemika, doktorat w Ferrarze,
- lekarz-wędrowiec, dobywał wiedzę praktyczną oraz ludową,
- przebywał także w Polsce za czasów Zygmunta I,
- w 1526 r. objął stanowisko profesora medycyny i lekarza miejskiego w Bazylei,
- występował przeciwko dogmatom Galena i scholastyce, spalił publicznie Kanon Awicenny i
inne klasyczne dzieła medyczne,
- twierdził, że „medycyna nie jest niczym więcej jak tylko jednym wielkim doświadczeniem”,
- nie nosił stroju doktora lecz strój bardzo ubogi, wykładał po niemiecku, a nie po łacinie
(podejrzewano nawet, że nie ma tytułu doktora),
- wykładając chirurgię i terapię, prowadził studentów do łóżka chorego lub na botaniczne
wycieczki,
- zyskał w końcu wielu nieprzyjaciół i musiał opuścić Bazyleę,
- podczas nowej wędrówki doświadczył zarówno sławy jak i upokorzeń, bywał, że uczniowie
oskarżali go o kontakty z diabłem,
- swe rękopisy woził ze sobą, za życia mało publikował choć dużo pisał,
- mistyk, wierzył w kamień filozoficzny, zwolennik panteizmu,
- orędownik ścisłego powiązania medycyny z chirurgią,

Poglądy:
- człowiek i natura to jedność,
- witalista,
- wierzył w osobny pierwiastek życiowy, tzw. archeusza, zarządzającego wszystkimi
czynnościami ciała,
- podstawowy proces w przyrodzie to spalanie,
- Quinta essentia.

o Rany: przemywanie ich i zabezpieczanie czystymi opaskami, aby zapobiec zetknięciu się z
nieczystościami,
o Terapia: siły obronne organizmu (stąd dieta, kąpiele, itd.), gdy to nie pomaga wtedy sztuka
medyczna mająca swoje arcana (wtedy nie wahał się stosować wielu leków – polipragmazja),
nauka o dozowaniu leków,
o Początek stosowania związków metali (wprowadził do leczenia sole metali: arsenu, miedzi,
srebra, ołowiu), - maść rtęciowa do leczenia kiły
o chemia stała się zasadniczym przedmiotem studiów lekarskich (podział na paracelsystów oraz
galenistów),
o jako praktyk leczył bezpłatnie biedaków, uważał bowiem, że w „szpitalu Pana Boga” wszyscy
jednakowo wydani są na pastwę chorób i śmierci,
o u źródeł medycznych koncepcji Paracelsusa znajduje się filozofia przyrody, nade wszystko zaś
teoria oznakowania rzeczy.

14. Przesłanki rozwoju anatomii w okresie odrodzenia.
Anatomia – przyczyny rozwoju
- antropocentryzm
- doczesność
- zainteresowanie „budową”
- związek z naturą
- 1471 r. - Bulla papieska o dopuszczalności wykonywania sekcji zwłok
- „wyczerpywanie się” dotychczasowych teorii tłumaczących powstawanie chorób

15. Kierunki rozwoju medycyny w okresie odrodzenia.
Medycyna renesansu:

lekarze interesują się naukami przyrodniczymi, rozwój anatomii, chirurgii i epidemiologii,
zwrócenie się ku fizjologii (ciało ma nie tylko określoną budowę ale i funkcje) i doświadczeniu;
docenienie znaczenia obserwacji przy łóżku chorego i początki klinicznego nauczania medycyny
nowy rodzaj prac naukowych tzw. observationes – szczegółowe opisy chorób
zapoczątkowanie kierunku krytycznego wobec Galena oraz medycyny arabskiej

16. Osiągnięcia Vesaliusza dla rozwoju anatomii w okresie odrodzenia.
Andreas Vesalius - „ojciec współczesnej anatomii”
Bruksela, początek studiów w Montpellier, a następnie szkoła anatomiczna Jakuba Sylwiusza – Paryż - (udawał się nocą na cmentarze i zbierał kości pogrzebanych zwłok)
w Republice Weneckiej mógł oddać się anatomii bez ograniczeń i stworzył swoje wspaniałe dzieło
przeciwstawił się nauce Galena, czym zdobył sobie wrogów, w tym byłego nauczyciela Sylwiusza, groźba inkwizycji; musiał opuścić Padwę
zmarł prawdopodobnie podczas pielgrzymki do Jerozolimy
zapoczątkował sekcje zwłok ludzkich podczas wykładów anatomii oraz doświadczenia na żywych zwierzętach
dzieło De humani corporis fabrica (7 ksiąg, 700 stron):
opisał i zilustrował wszystkie systemy i narządy ciała dokonując nowych obserwacji i odkryć, sprostował ponad 200 błędów Galena
opisał żyły, tętnice, zastawki serca (mitralna, półksiężycowata), udowodnił że nerw nie jest wydrążoną rurką, stwierdził, że między komorami serca nie ma otworu, płuca rozszerzają się w wyniku ruchów klatki piersiowej
rewolucyjną cechą dzieła są ilustracje – ponad 300 drzeworytów (człowiek-preparat w pozie (funkcja i ruch) na tle przyrody) – układ dynamiczny, (współpraca z Calcarem, uczniem Tycjana)
anatomia ma charakter użyteczny, w szczególnie w stosunku do chirurgii

17. Osiągnięcia Girolamo Fracastoro w dziedzinie epidemiologii w okresie odrodzenia i jego teoria szerzenia się chorób epidemicznych.
zajmował się badaniem przyczyn chorób epidemicznych usiłując uogólnić różne teorie na temat ich powstawania
sformułował teorię o przenoszeniu się „nasion” „zarodków” jako czynników wywołujących chorobę – podwaliny pod współczesną epidemiologię
praca De contagionibus et contagiosis morbis (druk - 1546 r.)
ustalił, że pod postacią tzw. gorączki dżumowej kryje się dżuma i dur plamisty, różnicę pomiędzy słoniowacizną a trądem
dostrzegł, że niektóre choroby są groźne tylko dla człowieka lub tylko zwierząt
nadał kile nazwę syfilis – poemat o Syfilusie

Teoria przyczyn chorób epidemicznych:

choroba może być przeniesiona:
w wyniku bezpośredniej styczności – per contactum (trąd, świerzb)
drogą kontaktu pośredniego przez przedmioty – per fomitem (pościel, odzież, naczynia) oraz na odległość przez powietrze (dżuma, ospa);
w czasie gnicia drobne cząsteczki zarażające („seminaria”) rozchodzą się wskutek wyziewów i parowania i są roznoszone przez powietrze, wodę lub inne środowisko
gdy dostaną się do innego ciała rozchodzą się w nim i powodują gnicie jednego z 4 humorów (tego samego, który gnił w organizmie chorego - sympatia humorów)

18. Dżuma jako choroba zakaźna – epidemie, najważniejsze odkrycia.

Skąd: Ojczyzna dżumy: leżące w Himalajach obszary przygraniczne pomiędzy Indiami a Chinami, na których chorobę podtrzymują populacje gryzoni,

Kiedy: Przekroczenie tej granicy w VI w., wcześniej przez szczura szarego Rattus rattus a wraz z nim pchłę, nosicielkę pałeczki dżumy, ekspansja szczura na statkach,

Gdzie: największe zagrożenie – miasta portowe, miasta w głębi lądu wzdłuż szlaków handlowych, najmniejsze – wsie

I cykl dżumy (VI-VIII wiek)

ponownie uderzyła w XIV wieku – II cykl

spustoszyła średniowieczną Europę zabijając około 1/3 ludności kontynentu
niektóre miasta włoskie np. Florencja straciły ponad 50% mieszkańców

ostatnia wielka epidemia moru w Europie wybuchła w portowym mieście – Marsylii, w 1720 roku - pochłonęła ponad 80 proc. mieszkańców miasta, czyli ok. 100 tys. osób; epidemie dżumy pojawiały się nawet do początku XIX wieku choć nie były już tak silne

Odkrycia:

- bakterie dżumy odkryto pod koniec XIX w.
- dokonali tego w 1894 roku niezależnie dwaj badacze: japoński bakteriolog Shibasaburo Kitisato (1852-1931) i francuski bakteriolog Alexandre Yersin (1863-1943) – nazwano Yersinia pestis
- rezerwuarem dżumy są szczury, a chorobę roznoszą pchły
- dżuma występuje w trzech postaciach: dymieniczej, posocznicowej (septycznej) oraz płucnej

Girolamo Fracastoro (1483-1533) ustalił, że pod postacią tzw. gorączki dżumowej kryje się dżuma i dur plamisty, różnicę pomiędzy słoniowacizną a trądem

19. Kiła jako choroba epidemiczna w epoce odrodzenia – teorie pochodzenia choroby, sposoby zapobiegania i leczenia.

- Wyprawa króla francuskiego Karola VIII do Włoch w latach 1494-1495, po której najemne wojska zostały rozpuszczone na całą Europę – różne nazwy np. choroba francuska, neapolitańska, polska, różne teorie: jako przywleczona z Ameryki Południowej lub jako miejscowa, ale doszło do zmiany zaraźliwości zarazka;

nazwy:
franca, choroba dworska, przydomek dworski, choroba sekretna, choroba hiszpańska, przymiot, pudendagra, pani franca, świerzba, dziki świerzb, syf, weneria, katar kanalicowy, ospa miłosna, niemoc kurewników i cudzołożników;
- Od końca XV stulecia choroba przebiegała w wyjątkowo ostrej formie epidemii, kończącej się nawet zejściami śmiertelnymi;
- W Polsce pierwsze wzmianki o kile w pismach Miechowity, a Wojciech Oczko poświęcił swoje dzieło Przymiot, czyli choroba dworska.
- Leczenie polegało na wcieraniu szaruchy, później podawano także „odwary drzewne” z lignum Guajaci (nalewka gwajakowa).
- Inna metoda polegała na wkładaniu chorych do dobrze ogrzanego pieca, aby się wypocili po nacieraniu rtęcią. Kuracja trwała zwykle trzy miesiące, ale wielu cierpiących umierało przed jej zakończeniem.

20. Teoria samorództwa i wpływ jej obalenia przez L. Pasteura dla rozwoju mikrobiologii.
idea samorództwa
starożytność - Arystoteles (organizmy powstają z materii nieożywionej w procesie rozkładu)
XVII wiek – Aretino i F. Redi wykazuje, że czerwie wykluwają się z jaj owadów (doświadczenie z mięsem),
1687 – Leeuwenhook opisuje mikroskopowe „zwierzątka” – pierwotniaki
XVIII wiek – spór pomiędzy zwolennikami a przeciwnikami samorództwa
rozwiązanie sporu – XIX w. – L. Pasteur

Wpływ dla rozwoju - dzięki temu w:
1880–81 prowadzi badania nad zakaźnością chorób epizootycznych;
1885 stosuje leczniczo szczepionkę przeciw wściekliźnie

21. Szkoły fizjologii z XIX w. i ich osiągnięcia – charakterystyka porównawcza

Fizjologiczna szkoła francuska – Magendie, Brown-Sequard, Bernard
Fizjologiczna szkoła niemiecko-austriacka – Du Bois-Reymond, Muller, Helmholz, Purkyne
Fizjologiczna szkoła rosyjska – Sieczenow, Pawłow

przypomnienie:
połowa XVII w. – początek dominacji fizjologii eksperymentalnej (Ksawery Bichat),
wyodrębnienie fizjologii jako samodzielnej nauki – Albert Haller (teoria drażliwości) – czas doświadczeń na OUN, ale bez przełomowych wniosków
przełom – Karol Bell (1774-1842) – włókna nerwowe przednie są ruchowe a tylne czuciowe – ustalenia teoretyczne, potwierdzenie doświadczalne – Magendie

Franciszek Magendie (1783-1855)
fizjolog i chirurg
sprzeciwiał się witalizmowi panującemu we Francji
ostrożnie stawiał hipotezy, wielokrotnie powtarzał badania, aby potwierdzić hipotezę eksperymentem (teorie są niczym więcej jak słowami),
twierdził, że fizjologia opiera się na fizyce i chemii,
dzieło „Wykłady o fizycznych objawach życia”
główna zasługa to stworzenie metodyki eksperymentu fizjologicznego
szkoła fizjologiczna Magendiego (Paryż)
starał się wywołać doświadczalnie chorobę u zwierząt poszukując następnie zaburzonej funkcji organizmu pod wpływem choroby – początki patofizjologii

Jan Ewangelista Purkyne (1787-1869)
czeski uczony, studiował filozofię, matematykę, nauki przyrodnicze i medycynę,
profesor patologii i fizjologii we Wrocławiu gdzie zorganizował pierwszy zakład fizjologii eksperymentalnej,
autor 127 prac,
osiągnięcia: podkreślenie doniosłości komórki w budowie tkanek, odkrycie pęcherzyka zarodkowego, wyodrębnienie specjalnych komórek w móżdżku i włókien w sercu, poznanie narządu zmysłów (zwłaszcza wzroku), zastosowanie mikrotomu
był także związany ze słowiańszczyzną (wykłady języka polskiego we Wrocławiu dla ludności Śląska, powrót do Pragi i prowadzenie wykładów tylko po czesku, zainteresowanie ruchem narodowym w Polsce)

Jan Müller (1801-1858)
niezwykle pracowity (ok. 267 prac),
zapalony eksperymentator, doskonały obserwator,
twórca podstaw psychofizjologii,
dokonania: fizjologia zmysłów, budowa gruczołów, narząd głosu, embriologiczny rozwój układu nerwowego, skład chłonki

Klaudiusz Bernard (1813-1878):
uczeń Magendiego (największe odkrycie mistrza),
doprowadził do doskonałości eksperyment fizjologiczny, zwłaszcza wiwisekcyjny,
„widział wszystko nawet to czego inni nie widzą”,
badania: układ nerwowy i jego wpływ na procesy fizjologiczne, soki trawienne, rola trzustki, znaczenie i funkcja wątroby, okrycie w niej glikogenu, odkrycie nerwów naczynioruchowych, działanie trucizn i środków leczniczych

Herman Helmholz (1821-1894)
talent w każdej dziedzinie wiedzy, którą się zainteresował (matematyka, akustyka, mechanika, meteorologia, termodynamika, chemia, itd.),
potrafił wyciągnąć dobre wnioski z prostych obserwacji,
praca „O zachowaniu siły”,
wynalazca oftalmoskopu, szczególnie prace nad fizjologią oka,

Emil Du Bois-Reymond (1818-1896)
następca Mullera w Berlinie,
jeden z twórców elektrofizjologii,
przedstawiciel idealizmu w medycynie (istota materii i siły oraz świadomości nigdy nie zostanie poznana tzw. Ignorabimus)

Edward Brown-Sequard (1817-1894)
następca K. Bernarda,
badacz wyciągów z jąder, jeden z pionierów o wewnętrznym wydzielaniu i organoterapii,
badania nad czynnością nerwów współczulnych oraz drogami przewodzenia w rdzeniu kręgowym,
wyjaśnienie roli nadnerczy i czynności tarczycy

Iwan Sieczenow (1829-1905)
zapoczątkował fizjologiczne pojmowanie czynności psychicznych,
dzieło „Odruchy mózgu”

Iwan Pawłow (1849-1936)
spadkobierca myśli Sieczenowa,
zajmował się początkowo fizjologią układu krążenia i wykazał istnienie nerwów regulujących pracę mięśnia sercowego,
stworzył naukę o troficznej funkcji układu nerwowego,
badania nad fizjologią trawienia,
odkrycie odruchów warunkowych i bezwarunkowych, twórca nauki o wyższych czynnościach nerwowych

22. Pierwszy antybiotyk i pierwszy sulfonamid - kto i kiedy je odkrył oraz jakie znaczenie w dziejach medycyny mają te odkrycia.

Aleksander Fleming -1929 r. – penicylina - mikrobiolog angielski, pleśń powoduje zanik bakterii – wyciąg z pędzlaka Penicillim notatum (penicylina) może być stosowany w gronkowcowym zapaleniu skóry – fabryczna metoda produkcji penicyliny – 1942 r.

Gerhard Domagk - 1935 - odkrycie sulfonamidów - postęp w leczeniu gruźlicy

23. Józef Struś jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi. Sebastian Petrycy jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi.
Józef Struś
- liczne przekłady dzieł Hipokratesa i Galena na łacinę;
- lekarz dworu Izabelli - córki Zygmunta Starego, lekarz nadworny Zygmunta Augusta, służył też pomocą sułtanowi tureckiemu Solimanowi II;
- najwybitniejsze dzieło o sztuce badania i interpretowania tętna;
- przedstawił w tym dziele, jako pierwszy, próbę graficznego zapisu tętna;

Sebastian Petrycy
- tłumacz i komentator Arystotelesa;
- uczestnik wyprawy Dymitra Samozwańca;
- późniejszy więzień Moskwy;
- oddany lekarz ubogich krakowian;
- pozostawił po sobie łacińską dysputę O kile oraz Instrukcję albo naukę jak się sprawować czasu moru (1613)

24. Maciej Miechowita jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi.
- fundator utworzonej w 1505 r. drugiej katedry medycyny, typowy renesansowy uczony - lekarz, historyk, geograf, matematyk, astrolog;
- wielokrotny rektor i darczyńca;
- wsławiony sukcesami w praktyce lekarskiej lekarz królów polskich i węgierskich;
- miano polskiego Hipokratesa;
- najciekawsze dzieło - Conservatio sanitatis (1522)

25. Wojciech Oczko jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi.
- lekarz królów polskich - Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy;
- autor pierwszych dzieł lekarskich w języku polskim;
- twórca polskiego naukowego języka medycznego;
- dzieło Cieplice - opis zdroju mineralnego na potrzeby leczenia króla;
- dzieło Przymiot, czyli choroba dworska - poświęcone kile; pochodzenie i leczenie kiły,

26. Pojęcia wariolizacji i wakcynacji - kto i kiedy wprowadził te metody i jakie miało to znaczenie dla zdrowotności społeczeństwa europejskiego XIX i XX wieku.

Wariolizacja – Chiny (wprowadzanie do nosa osób zdrowych sproszkowanego strupa z krost chorych albo wydzieliny ropnej na skórę za pomocą igły) , w Europie w XVIII w. Lady Montagnu – 1718 r.

- znana był już w Chinach i Indiach, najwcześniej w Europie zastosowano ją we Włoszech i Anglii (Lady Mary Montagu), lecz niosła ze sobą też powikłania (wariolizowano zarazkiem ospy prawdziwej)
- pierwszy raz na dużą skalę zastosowano wariolizację w Bostonie, podczas epidemii w roku 1721. Śmiertelność wśród osób poddanych zabiegowi wynosiła około 2,5 %. Wśród osób nie poddanych szczepieniu - 14%.

Wakcynacja – Edward Jenner – 1796 r.
1798 r. - Własnym sumptem wydal liczącą 75 stron książeczkę "Badanie nad przyczynami i skutkami wakcyny, choroby odkrytej w niektórych hrabstwach zachodniej Anglii, a zwłaszcza w Gloucestershire, i znanej pod nazwą krowiej ospy"

27. Dwie nowe metody badania lekarskiego jakie rozwinięto w okresie oświecenia (opukiwanie i osłuchiwanie) – kto, kiedy i jak i jakie mają one znaczenie dla diagnostyki lekarskiej.

OPUKIWANIE KLATKI PIERSIOWEJ
(1761) Leopold Auenbrugger – po 7 latach prac, obserwacji, opisów wraz z wynikami badań anatomicznych wydał swoje dzieło „Nowy wynalazek odkrywania chorób wewnętrznych …” – był jednak ośmieszany, lekceważony, a nawet uważany za szaleńca
o jego metoda rozpowszechniła się dopiero gdy J. N. Corvisart w 1808 r. (profesor kliniki chorób wewnętrznych) przetłumaczył dzieło na j. francuski i uzupełnił argumentacją – jego autorytet spowodował, że metoda opukiwania szybko się przyjęła w świecie lekarskim

OSŁUCHIWANIE
Znane w starożytności ale polegało na słuchaniu z pewnej odległości słyszalnych rzężeń i świstów;
o XVIII w. - Rene Laennec, profesor medycyny w Paryżu, praca „O osłuchiwaniu” (1819), wzbogacił medycynę opisami wszystkich znanych chorób płuc o wyniki badania metodą osłuchiwania
o wpadł na pomysł słuchawki (stetoskopu), gdy podpatrzył dzieci zabawiające się w wysłuchiwanie dźwięków z jednego końca rury przy uderzaniu w drugi – stetoskop kazał wykonać z drewna stolarzowi
o sam zmarł na gruźlicę wieku 45 lat

28. Kierunki rozwoju medycyny w okresie oświecenia.
Nauki medyczne w oświeceniu - główne obszary rozwoju:

medycyna kliniczna
patologia przemysłowa
anatomia patologiczna
higiena i szczepienia
medycyna wewnętrzna
położnictwo
diagnostyka medyczna

29. Pojęcia aseptyki i antyseptyki w XIX w. i ich znaczenie dla rozwoju chirurgii.
CHIRURGIA - Antyseptyka i aseptyka

Ignacy Semmelweis (1818-1865)
- gorączka połogowa ma naturę zakaźną,
- mycie rąk podchlorynem przed badaniem położnic
- opublikował pracę, która spotkała się z ostrą krytyką, został usunięty z pracy, trafił do zakładu dla obłąkanych, zmarł na zakażenie krwi

Józef Lister (1827-1912)
- dokonał antyseptycznej operacji na tydzień przed śmiercią Semmelweisa,
- swoje obserwacje czynił porównując przebieg leczenia złamań otwartych z zamkniętymi,
- zastosował kwas karbolowy i wprowadził opatrunki antyseptyczne –
- 1865 r. – zachęcony wynikami zalecał stosowanie roztworu karbolu do odkażania narzędzi, rąk, pola operacyjnego
- inne środki odkażające: jodoform, nadmanganian potasu

aseptyka – wyjaławianie wszystkiego co styka się z raną przez gotowanie i stosowanie pary – sterylizacja;
gumowe rękawiczki (Halsted, Manteuffel), maseczki na twarz i czepki na głowę

30. Uwarunkowania rozwoju medycyny polskiej pod zaborem rosyjskim i jej przedstawiciele.

31. Uwarunkowania rozwoju medycyny polskiej pod zaborem pruskimi jej przedstawiciele.

32. Uwarunkowania rozwoju medycyny polskiej pod zaborem austriackim i jej przedstawiciele.

33. Pojęcie medycyny klinicznej – zakres, przedstawiciele, znaczenie dla rozwoju medycyny i sztuki leczenia.

Medycyna kliniczna i wewnętrzna
- medycyna oparta na obserwacji „przy łóżku chorego” – kline z gr. – łóżko, która bada odpowiednie środki do zastosowania u chorego i podaje takie środki
- kliniczne nauczanie medycyny (zapoczątkowane przez Montana we Włoszech w okresie renesansu) rozwinęło się na Uniwersytet w Lejdzie (Holandia) założonym w 1575 r.
- w XVII wieku staje się on siedzibą najswobodniejszej postępowej myśli naukowej; wolny od cenzury kościelnej
- w oświeceniu stała się zasadą nauczania (choć istniała w starożytności) – Herman Boerhaave (Holandia), Tomasz Sydenham (Anglia), Antoni de Haen

34. Postać i osiągnięcia Ambrożego Pare jako głównego przedstawiciela chirurgii w odrodzeniu.
Ambroży Pare (1510-1590)
„ojciec chirurgii francuskiej”
syn ubogiego rzemieślnika, poświecił się już wieku 17 lat zawodowi cyrulika
zdobywał praktykę w szpitalu w Paryżu oraz na polach walki
odrzucił dotychczasowe postępowanie z ranami po broni palnej w postaci przyżegania gorącym żelazem lub zalewania wrzącym olejem
nowa metoda podwiązywania naczyń przy amputacji (odszedł od przyżegania), nastawianie zwichnięć, wydobywanie pocisków z ran za pomocą własnych narzędzi, tracheotomia, operacja zajęczej wargi, zabieg dezartykulacji w stawie łokciowym z powodu zgorzeli gazowej
liczne aparaty ortopedyczne i protezy własnego pomysłu!

35. Okrycie budowy układu krążenia – znaczenie dla rozwoju medycyny oraz zasługi Williama Harvey’a.

William Harvey (1578-1657)
- odkrył, że serce działa jak pompa ssąco-tłocząca i powoduje nieustające krążenie krwi w naczyniach, z którymi twory układ zamknięty
- dzieło Exercitatio anatomica de motu cordis et sanguinis in animalibus – 1628 r.

- pracę ogłosił po 20 latach żmudnych badań i dociekań
- skurcz serca jest mięśniowy, najpierw kurczą się przedsionki, następnie komory, a ich skurcz powoduje rozszerzenie się tętnic; serce jest pompą tłoczącą, a krew stale krąży „jakby po kole” – obieg zamknięty krwi!
- mechanistyczne tłumaczenie krążenia
- było oparte na schemacie: badania poprzedników, postawienie pytań badawczych, eksperyment, odpowiedź na pytania
- stosował badanie zwłok chorego, co uważał za cenniejsze niż inne anatomie
- odkrycie zostało przyjęte drwinami
- pod koniec życia ogłosił pracę będąca zaprzeczeniem idei dzieworództwa, twierdząc, że wszelka żywa istota zawsze powstaje z jaj (embriologia)

Znaczenie: rozpowszechnienie przetaczania krwi, na podstawie jego pracy w drugiej połowie XVII wieku podejmowano wiele prób przetaczania ludziom krwi zwierzęcej, np. psiej lub jagnięcej.

36. Dwóch największych przedstawicieli anatomii patologicznej z XIX w. i pojęcia teorii komórkowej i humoralnej z tego okresu.
TEORIA KOMÓRKOWA - choroba umiejscowiona jest w komórce

Rudolf Virchow (1821-1902) – koncepcja organizmu jako tworu zbiorowego
- ur. w Świdwinie na Pomorzu,
- ukończył uczelnię w Berlinie,
- habilitował się w wieku 26 lat,
- założyciel czasopisma „Archive fur pathologische Anatomie”,
kierownik zakładu anatomii patologicznej
praca pt. „Patologia komórkowa oparta na fizjologicznej i patologicznej nauce o tkankach”

Koncepcja organizmu jako tworu zbiorowego –
- odrzuca całkowicie naukę o krazji i dyskrazji, humorach, sympatiach i antypatiach organów
- tylko komórka jest podstawą życia, choroba to proces lokalny - miejscowa zmiana w komórkach organizmu, organizm jest zbiorem komórek
- Badania nad białaczkami, zakrzepami, zatorami, skrobiawicą
- „każdy człowiek ma prawo do zdrowia” –koncepcja powstawania chorób z niedostosowania społecznego i warunków kulturowych (niedożywienie, złe warunki mieszkaniowe i sanitarne, picie alkoholu i niski poziom edukacji)

TEORIA HUMORALNA K. Rokitanskiego – patologia jest związana z zaburzeniami chemicznymi i biochemicznymi płynów ustrojowych - krazeologia

Karol Rokitanski (1804-1878) – Wiedeń,
- autor znakomitego podręcznika anatomii patologicznej
- po raz pierwszy zostały przedstawione w sposób systematyczny wszelkie zmiany anatomiczne, ich struktura, związek, częstość i rozwój),
- twórca nauki tzw. krazeologii tj. o skażeniach krwi (nawiązanie do Hipokratesa) – Nowa humoralna teoria patogenezy
- człowiek jest bezsilny wobec choroby - sceptycyzm terapeutyczny – twierdził, że nie można usunąć choroby jedynie przez usunięcie ogniska choroby – bez usunięcia zmian w przemianie materii nie ma wyzdrowienia
- opisał miażdżyce naczyń tętniczych jako proces prowadzący do zakrzepicy i zwężenia tętnic.

37. Trzy najważniejsze teorie tłumaczące powstawanie chorób znane od czasów najdawniejszych do XVII w. – podobieństwa i różnice (teoria humoralna, pneumatyczna i patologii solidarnej)

Teoria humoralna - Hippokrates
Według tej teorii w każdym organizmie znajdują się cztery płyny (łac. ‘humores’), a mianowicie krew, flegma, żółć i czarna żółć. Według założenia, płyny te w zdrowym człowieku winny pozostawać w równowadze. Jednakże wiele czynników (takich jak klimat, wiek, rodzaj pożywienia, pora roku, układ planet, itp.) miało wpływ na zaburzenie tej równowagi.
- krazja - zachowana równowaga
- dyskrazja - brak równowagi
- 4 płyny ustrojowe: żółć, czarna żółć, śluz, krew
- okres nacieczenia, okres zwarzenia, okres wydzielania
- temperamenty

Teoria pneumatyczna zdrowia i choroby - Atenaios z Attalei (41 r. p.n.e - 54 r. n.e.)
- zakładała, że powietrze jest prapierwiastkiem, a jego ruch przyczyną przeciwieństw (np. wilgoć-suchość).
Za przyczynę choroby uważano zaburzenia w przepływie pneumy w naczyniach tętniczych. Ona ma wpływ na cztery jakości. Siedzibą pneumy jest serce, z którego rozchodzi się ona naczyniami tętniczymi, zawierającymi także domieszkę krwi, zatrzymanie przepływu pneumy powoduje śmierć.

Patologia solidarna - Asklepiades (128 – 56 r. p.n.Chr.) – kierunek materialistyczny
- podstawą jego działalności naukowej była nauka o atomach;
- jego zdaniem pochodzą one z powietrza, dostają się do płuc gdzie są rozkładane i do żołądka gdzie są trawione, dostają się do krwi i wszystkich narządów – w tkankach służą do odżywiania i tworzenia materii, w tkankach poruszają się w kanalikach zwanych porami.

Zdrowie to właściwy stosunek atomów do porów, choroba to zaburzony ruch atomów, niewłaściwe rozmiary porów – patologia solidarna uważająca za najważniejsze te zmiany które zachodzą w częściach stałych (ścisłych – solidus) organizmu, tj. atomach i ich układzie
Przyczyny chorób: zmiany klimatu, warunki bytowe, nieodpowiednie odżywianie, niedostateczny ruch.

38. Podobieństwa i różnice w teoriach dotyczących zdrowia i choroby głoszonych przez jatrofizyków i jatrochemików.

Jatrofizyka (XVI / XVII w.)

- powstanie kierunku myślenia medycznego zwanego jatrofizyką nawiązującą do atomistycznych poglądów patologii solidarnej
- nawiązywanie do astrologii – jatroastrologia, medycyna astrologiczna
- rozwój fizyki, zwłaszcza mechaniki oraz matematyki spowodowały, że zaczęto tłumaczyć działanie organizmu z wykorzystaniem fizyki, w szczególności mechaniki
- przedstawiciel: Santorio Santorio (1561-1636) – konstruował różne urządzenia np. termometry (pomiar temperatury), wahadełka (do pomiaru tętna), wagi
- ważąc się w różnych okolicznościach doszedł do wniosku, że:
- człowiek traci na wadze wskutek niewidzialnego pocenia się
- zdrowie to normalna waga
- patogeneza chorób – wymiana materii za pośrednictwem skóry
- leczenie za pomocą środków napotnych
- jatrofizycy tłumaczyli rolę mięśni i proces oddychania oraz trawienia prawami mechaniki

Jatrochemia

- rozwój chemii – jatrochemia – nawiązanie do patologii humoralnej - przedstawiciel Paracelsus
- główne zadanie chemii to przygotowanie leków
- twierdzili, że podstawowe procesy życiowe są procesami chemicznymi a choroba jest zakłóceniem podstawowych stosunków pomiędzy trzema praskładnikami: siarką, solą, rtęcią
- zadaniem lekarza jest usunąć nadmiar lub niedobór jednego ze składników
- inny przedstawiciel:
- van Helmont – dzieło „Początek medycyny” – odrzuca poglądy Galena; przypisuje rolę kwasom i fermentom;
- Sylwiusz – profesor uniwersytetu w Lejdzie, rozróżniał procesy fermentacyjne w organizmie ludzkim, opisał działanie śliny, patologia: dwie przyczyny chorób – nadmiar zasad lub kwasów w sokach, szczególnie we krwi, leczenie contraria contrariis
- zasługą jatrochemii było odkrycie wielu nowych związków chemicznych i procesów fermentacyjnych

39. Kto i jakie środki znieczulenia ogólnego wprowadził w XIX w. i ich znaczenie dla rozwoju chirurgii.
Anestezja:

podtlenku azotu – 1772 - odkrycie znieczulających właściwości Joseph Priestley, 1799 - (H. Davy) – sprawdza to na sobie
Horacy Wells (1815-1848) – Boston – ekstrakcja zębów, publiczny pokaz zakończył się niepowodzeniem
chlorek etylu – 1846 r.
- pierwsza operacja ze znieczuleniem eterowym – Wiliam Morton (1819-1868) – usunięcie naczyniaka na szyi
chloroform – James Young Simpson – znieczulenie podczas porodu
- wprowadzenie terminu anestezja przez Holmesa w 1846 r.,
- Billroth ulepsza metodę stosując mieszankę eteru i chloroformu;
kokaina – 1884 r. znieczulenie miejscowe Karol Koller do usunięcia zaćmy,
znieczulenie lędźwiowe – 1894 r. James Corning

40. Kierunki rozwoju medycyny w XIX wieku.
uprzemysłowienie medycyny – ogromne szpitale, instytuty naukowo-badawcze, szkoły, laboratoria, kombinaty naukowe, słynne kliniki
kierunek diagnostyczny – celem jest rozpoznanie jednostki chorobowej – technicyzacja, unarządowienie, uprzedmiotowienie chorego – pogoń za trafnością rozpoznania jako cel sam w sobie
wąska specjalizacja nauk medycznych – kardiologia, gastrologia, nefrologia, hematologia, urologia, torakochirurgia
medycyna społeczna – pojęcie chorób społecznych i medycyna zapobiegawcza – tzw. kierunek profilaktyczny, rehabilitacja
wydłużenie przeciętnej długości życia – gerontologia, geriatria
charakter międzynarodowy – wymiana doświadczeń, współpraca, rywalizacja, międzynarodowa klasyfikacja chorób i usystematyzowanie mianownictwa
Światowa Organizacja Zdrowia WHO – 1948 r.
farmakoterapia, metody chirurgiczne

41. Zasługi Rudolfa Weigla dla medycyny polskiej.
1920 - wynalezienie pierwszej w świecie skutecznej szczepionki przeciw durowi plamistemu przez R. Weigla.

 prekursor zastosowania owadów, głównie wszy odzieżowej jako zwierzęcia laboratoryjnego do hodowli zarazka tyfusu.
 badania i prace dot. mikrobiologii

42. Najważniejsze odkrycia dotyczące gruźlicy jako choroby społecznej.

nazewnictwo: gruźlica – gruzełek, tuberkuloza – tuberculosis, tuberculum (guzek); suchoty, phthysis (nawiązanie do wyniszczenia, „wysuszenia” organizmu), pierwotnie odnosiła się do każdej choroby płuc prowadzącej do wyniszczenia;
 Hipokrates – phthysis i phtora – prawdopodobnie dwie odmiany gruźlicy – klasyfikacja symptomatologiczna
 XVII/XVIII w. – wprowadzenie kryteriów morfologicznych na podstawie zmian anatomopatologicznych stwierdzonych u osób zmarłych na gruźlicę – gruzełek – tuberculosis
 XVIII w. – utwierdzanie się przekonania o zaraźliwości choroby (van Swieten i Morgagni)
wprowadzenie ustaw nakazujących zgłaszanie przypadków suchot władzom miejskim, zakaz sprzedaży odzieży osób zmarłych na suchoty, wprowadzenie przymusu hospitalizacji

 1810 r. – lekarz francuski Gaspard Bayle – użył określenia „suchoty gruzełkowe czyli gruźlica”
Rene Laennec – metoda osłuchiwania – kliniczna semiologia chorób płucnych – powiązanie objawów, wyników osłuchiwania, zmian anatomopatologicznych
 Robert Koch – odkrycie bakterii prątka gruźlicy – 1882 r.; próba wprowadzenia do leczenia tuberkuliny
zastosowanie promieni RTG do diagnostyki gruźlicy – Karol Bouchard
 1907 r. Pirquet – odczyn tuberkulinowy
Sposoby leczenia:

odma sztuczna – Karol Forlanini – 1888 r.,
przepalanie zrostów – 1913 r.,
przecięcie nerwu przeponowego – 1911 r.
klimatyczne: klimat, dieta, hydroterapia – Herman Brehmer – „Przyczyny i uleczalność suchot”

chemioterapia:

 Streptomycyna – 1943 r. z grzybka Streptomyces griseus – amerykański profesor instytutu mikrobiologii – Selman Waksman – nagroda Nobla

 Szczepionka: BCG – 1924 r. – Albert Calmette i Camille Guerin – prątki gruźlicy o osłabionej zjadliwości (początek badań w 1906 r., pierwszy był zaszczepiony noworodek od matki, która zmarła na gruźlicę w 1921 r.)
wskaźniki zachorowalności – kraje EZ – 10-15 na 100 tyś. ludności na rok, Polska – 20-25 / 100 tyś., Afryka i Azja – 100-120/ 100 tyś.
WHO – 1993 r. – „gruźlica jako choroba stanowiąca realne zagrożenie dla ludzkości”

43. Na czym polegały i jakie miały znaczenie dla zdrowotności szczepienia zapoczątkowane przez E. Jennera i L. Pasteura.

E.Jenner (szczepionka przeciwko ospie)
- wykorzystał informację dojarki, twierdzącej, że nie może chorować na ospę, ponieważ przebyła już ospę krowią, wypróbował więc przenoszenie na ludzi ospy krowiej jako metodę profilaktyczną, doniesienie opublikował w 1798 r. jako Badania nad przyczynami i skutkami ospy krowiej
- metodę nazwano wakcynacją (od vacca - krowa)
- metoda otworzyła drogę do wytwarzania swoistej odporności przez podawanie szczepionek przeciw wielu chorobom, co jednak doceniono i rozwinięto dopiero w drugiej połowie XIX wieku.

L.Pasteur (szczepionka przeciwko wściekliźnie)
koncepcja szczepień ochronnych osłabionym zarazkiem – wścieklizna (1885), wąglik (1881), cholera

- 6 lipca 1885 Ludwik Pasteur podał po raz pierwszy człowiekowi szczepionkę przeciw wściekliźnie, jako sposób zapobieżenia rozwinięciu się tej choroby

44. Ospa jako choroba zakaźna – epidemie i najważniejsze odkrycia.
Ospa prawdziwa
Ślady po ospie znaleziono u Ramzesa (II tys. przed Ch.)
Cesarstwo Rzymskie – II-III wiek
Ameryka – 1519 rok (koce ospowe), wirus ospy można uznać za "broń biologiczną", która "wygrała" wojnę białych z Indianami
Fale Epidemii przetoczyły się od Azji, poprzez Afrykę, Europę, aż do Ameryk
W Europie – szczyt epidemii XVI-XVIII wiek zajmując miejsce dżumy
Pierwsze pewne pisane źródło, to IX- wieczne dzieło Rhazesa: "Traktat o ospie i odrze".
Metody zapobiegania: wariolizacja – Chiny, w Europie w XVIII w. Lady Montagnu – 1718 r.

W 1721 roku, po powrocie do Anglii, Mary Montagu wraz ze swym lekarzem domowym Maithlandem rozpoczynają kampanię na rzecz wprowadzenia masowych zabiegów. Na początek pozyskują samego króla Jerzego I, swoją zgodę na przeprowadzenie „zaszczepień” warunkuje on jednak od wyników doświadczeń na ludziach. Próbie poddano więźniów, dając im do wyboru: zaszczepienie lub szubienicę, oczywiście wybrali to pierwsze i bez uszczerbku na zdrowiu przeszli lekkie objawy poszczepienne. Następnie kolej przyszła na dzieci z sierocińców, gdy i tu nie wykazano żadnych działań ubocznych, król zgodził się na szczepienie swoich wnuków
Pierwszy raz na dużą skalę zastosowano wariolizację w Bostonie, podczas epidemii w roku 1721. Śmiertelność wśród osób poddanych zabiegowi wynosiła około 2,5 %. Wśród osób nie poddanych szczepieniu - 14%.
Wakcynacja – Edward Jenner – 1796 r.
1798 r. - Własnym sumptem wydal liczącą 75 stron książeczkę "Badanie nad przyczynami i skutkami wakcyny, choroby odkrytej w niektórych hrabstwach zachodniej Anglii, a zwłaszcza w Gloucestershire, i znanej pod nazwą krowiej ospy"

45. Kiedy, przez kogo i jakie miało znaczenie dla rozwoju medycyny odkrycie grup krwi.
odkrycie grup krwi – Karol Landsteiner – 1901 r. (dostał za to Nobla w 1930 r.), Hirszfeld uzupełnił w 1910 r. o czwartą grupę i wprowadził nomenklaturę A, B, 0, AB przyjętą w 1937 r.

znaczenie dla rozwoju: określenie cech grupowych krwi, pomyślne transfuzje, rozwój kwiodawstwa, transfuzjologii;

46. Rola działalności Leopolda Lafontaine i Michała Bergonzoniego na polu XVIII- wiecznej medycyny polskiej.

Leopold Lafontaine
- wydawca pierwszego popularno-naukowego czasopisma medycznego (Dziennik Zdrowia dla Wszystkich Stanów), wydawanego w latach 1801-1802 - okres zaborów !
- był jednym z pionierów popularyzacji szczepienia przeciw ospie, był także wykładowcą chirurgii w szkole dla lekarzy i felczerów wojskowych, bibliotekę której wyposażył w dzieła z własnego księgozbioru.
- w swych pracach zajmował się problematyką kołtuna, wówczas powszechnej choroby polskiego chłopstwa;
Michał Bergonzoni (lekarz księcia Augusta Poniatowskiego)
- od 1803 roku był członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, od 1814 roku Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie organizował akcję szczepienia ubogich;
- w 1782 roku opublikował tam rozprawę Lublin podług medyki ustaw uważany, będącą pracą oceniającą stan sanitarny miasta i zdrowotny jego mieszkańców;
- organizator służby zdrowia w armii polskiej. Stworzył pierwszy w Polsce wydział lekarski przy Komisji Wojskowej.

47. Odkrywca adrenaliny i znaczenie tego odkrycia dla rozwoju fizjologii i medycyny.

1894 r. - polski fizjolog N. Cybulski wraz ze swoim uczniem W.Szymonowiczem, wykryli w żyle odprowadzającej krew z nadnercza i jednoczeście wyodrębnili samą wydzielinę gruczołu, którą nazwali nadnerczyną.
Znaczenie dla rozwoju fizjologii i medycyny:
- w ślad za tą syntezą w szybkim tempie nastąpiły dalsze odkrycia czystych hormonów, chemiczne syntezy naturalnych, a nawet sztucznie wytworzonych ciał nie spotykanych wcale w organizmie, ale działających tak jak hormony naturalne;
- rozwój endokrynologii;

48. „Galeniści” i „paracelsyści” jako przedstawicieli dwóch nurtów farmakoterapii.

Paracelsyści - zwolennicy leczenia związkami chemicznymi (nazwa od Paracelsusa - odpowiedzialnego za narodziny chemii lekarskiej, jatrochemii)
Galeniści - zwolennicy starych leków, głównie pochodzenia roślinnego (delikatne proszki, wyciągi, nalewki na wodzie, winie lub occie, odwary, napary, pastylki, pigułki, powidełka, maści, plastry, kadzidła itd.), od Galena, który te formy leków wprowadził;

49. Zasługi Roberta Kocha dla rozwoju mikrobiologii oraz problem wprowadzenia tuberkuliny do leczenia gruźlicy.
Robert Koch (1843-1910)
- założyciel nowożytnej nauki o chorobach zakaźnych, lekarz,
- odkrywca laseczek wąglika oraz form przetrwalnikowych bakterii tzw. zarodników,
- największe osiągniecie wykrycie prątka gruźlicy,
- zaproponował leczenie tuberkuliną, ale nie spełniła nadziei w lecznictwie tylko w diagnostyce,
- 1905 r. nagroda Nobla;

inne: hodowla bakterii na podłożu stałym (agar), barwienie drobnoustrojów, wyjaławianie za pomocą pary wodnej (wstęp do dezynfekcji),
tzw. Triada Kocha (postulaty Kocha)
- Drobnoustrój musi być obecny u wszystkich osób mających daną chorobę i powinien mieć związek ze zmianami chorobowymi.
- Drobnoustrój musi być wyizolowany w czystej kulturze od osoby chorej
- Drobnoustrój, wyosobniony od chorej osoby, po wprowadzeniu do ludzi lub zwierząt musi wywołać tę samą chorobę.

50. Opisz wybrane przez ciebie osiągniecie medycyny z I połowy XX w.